¨ Ηγεμόνας ¨

Ν. Μακιαβέλλι, σε μετάφραση Ν. Καζαντζάκη (αρχή κεφ. XXV) Πόση δύναμη έχει η τύχη στ' ανθρώπινα και πώς μπορούμε να της αντισταθούμε.

Δε μου είναι άγνωστο πως πολλοί νόμιζαν και νομίζουν πως τα εγκόσμια κυβερνιούνται από την τύχη ή από το Θεό και πως οι άνθρωποι, με όλη τους τη σοφία, δεν μπορούν να τα διορθώσουν κι ούτε καν να βρουν θεράπειο κανένα και γι' αυτό νομίζουν πως δεν πρέπει να πολυσκοτιζόμαστε γι' αυτά, παρά ν' αφηνόμαστε να μας κυβερνά η τύχη.
Η γνώμη αυτή είναι περισσότερο διαδομένη στα χρόνια μας, κι αιτία είναι οι μεγάλες μεταβολές που έγιναν και γίνουνται έξω από κάθε ανθρώπινη πρόγνωση. Τούτο έχοντας κάποτε κι εγώ στο νου μου, κλίνω κάπως να παραδεχτώ τη γνώμη τους επειδή όμως υπάρχει εντός μας ελεύτερη βούληση, πιστεύω πως η τύχη κυβερνάει τις μισές μας πράξες, μας αφήνει όμως λεύτερες τις άλλες μισές ή λίγο λιγότερες.
Παρομοιάζω την τύχη με ορμητικό ποταμό που, όταν πλημμυρίζει, λιμνιάζει τους κάμπους, σπάζει τα δέντρα, γκρεμίζει τα σπίτια, παίρνει από ένα μέρος χώματα και τα κουβαλάει σε άλλο. Όλοι φεύγουν από μπρος του, όλοι υποχωρούν στη λύσσα του, χωρίς να μπορούν ν' αντισταθούν. Όμως, αν κι έχει τόση δύναμη, οι άνθρωποι, στον καιρό της γαλήνης, μπορούν και παίρνουν τα μέτρα τους με προχώματα κι όχτους, κι έτσι, όταν θα πλημμυρίσει, ή θα μπει σε αυλάκι ή δε θα 'ναι η ορμή του τόσο αχαλίνωτη μήτε τόσο επιζήμια. Όμοια κι η τύχη δείχνει τη δύναμή της όπου δεν έχει οργανωθεί αντίσταση, και ρίχνει την ορμή της όπου ξέρει πως δεν έχουν γίνει όχτοι και προχώματα για να τη συγκρατήσουν.
Αν τώρα κοιτάξετε την Ιταλία, όπου έγιναν οι μεγάλες τούτες μεταβολές, θα δείτε πως είναι ένας κάμπος χωρίς κανένα όχτο και κανένα πρόχωμα. Αν είχε κι αυτή οχυρωθεί, όπως η Γερμανία, η Ισπανία κι η Γαλλία, η πλημμύρα ή δε θα 'χε προξενήσει τις μεγάλες μεταβολές που προξένησε ή ούτε καν θα γίνουνταν. Φτάνουν αυτά για την αντίσταση γενικά που μπορούμε να φέρουμε στην τύχη.
Αν περιοριστούμε στα καθέκαστα, παρατηρώ πως βλέπουμε ένα ηγεμόνα σήμερα να προκόβει κι αύριο να καταγκρεμίζεται, χωρίς γι' αυτό να φταίει μήτε η αλλαγή της διαγωγής τους μήτε του χαραχτήρα τους. Και τούτο οφείλεται, θαρρώ, στις αιτίες που λεπτομερώς εξέτασα παραπάνω ότι δηλαδή ο ηγεμόνας που στηρίζεται ολόκληρος στην τύχη, γκρεμίζεται όταν αυτή αλλάξει. Πιστεύω ακόμα πως είναι ευτυχής όποιος συμμορφώνει τη διαγωγή του με τις απαίτησες των καιρών και δυστυχής που η διαγωγή του δε συμμορφώνεται με τους καιρούς. Γι' αυτό βλέπουμε ανθρώπους, που κυνηγούν το σκοπό τους ο καθένας, δηλαδή δόξες και πλούτη, να φέρνουνται διαφορετικά ο ένας φρόνιμα, ο άλλος ορμητικά ο ένας με βία, ο άλλος με δόλο ο ένας με υπομονή, ο άλλος ανυπόμονα και καθένας με τους διαφορετικούς τούτους τρόπους μπορεί να πετύχει. Και βλέπουμε ακόμα ανθρώπους που πήραν τον ίδιο δρόμο, ο ένας να φτάνει το σκοπό του, ο άλλος όχι και πάλι, άλλους δυο να πετυχαίνουν και οι δυο από διαφορετικούς δρόμους, ο ένας πράος, ο άλλος ορμητικός. Κι όλα αυτά χρωστούνται στη διαφορά των καιρών, που πότε συμμορφώνουνται οι άνθρωποι μαζί τους, πότε όχι.